Türkiye’de merkezi yönetimin bütçe harcamaları pandemi, ardından 6 Şubat Kahramanmaraş depremleri ve 14 Mayıs seçim süreci nedeniyle tarihi zirvelere ulaştı. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın Nisan ayı bütçe sonuçlarına göre yılın ilk dört ayında bütçe açığı 382,5 milyar TL ile rekor kırdı. 2022’nin ilk 4 ayındaki açık 19.3 milyar TL seviyesindeydi.
Bütçede şok ve seçim açığı
Resmi bilgilere göre sadece Nisan 2023’teki açık 132,5 milyar liraydı. Bütçe harcamalarının bu boyutlara ulaşmasında hem deprem hem de hükümetin seçim vaatleri doğrultusunda yaptığı harcamalar etkili oldu. Sadece Nisan ayında bütçeden yapılan harcamalar 400 milyar TL’yi geçerken, faiz dışı giderlerin yüzde 87,5 artması dikkat çekti.
Öte yandan Nisan ayında bütçe gelirleri yıllık yüzde 63,3 artarak 268 milyar TL oldu. Bu artışta vergi gelirlerinin 2022 yılının aynı ayına göre yüzde 70,8 oranında artması etkili oldu. Yurt içinde toplanan Katma Değer Vergisi (KDV) gelirleri yıllık yüzde 148,7 ile en yüksek artışı sağladı. Bu dönemde Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) gelirleri yüzde 78,6, ithalde alınan KDV yüzde 29,4 arttı.
Seçim sürecinin tamamen sona ermesinin beklendiği 28 Mayıs’tan sonra bütçe açığındaki olumsuz tablonun mal ve hizmetlerde yeni bir vergi dalgasına yol açması bekleniyor. Dolayısıyla yeni vergiler, gelir ve kurumlar vergisi gibi doğrudan vergiler değil; KDV, ÖİV, Özel İrtibat Vergisi gibi dolaylı vergiler aracılığıyla gerçekleşmesi beklenmektedir.
Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hakan ÜzeltürkFoto: özel
“Türkiye’de vergi sistemi yok”
Peki Türkiye’de devlet bütçe gelirlerinin kat kat fazlasını harcarken vergi sistemi doğru çalışıyor mu?
DW Türkçe’ye konuşan Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hakan Üzeltürk, Türkiye’de vergi adaletinin olmadığını söylüyor.
prof. Üzeltürk, “Türkiye’deki en ciddi sorun vergi sisteminin olmaması. Evet, Türkiye’de vergi kanunları ve düzenlemeleri var ama vergi politikası yok” diyor.
Türkiye’de vergi kanunlarında ‘mükellef hakları’nın hala yer almadığına işaret eden Prof. Vergi affıyla ödemeyeni ödüllendirin, böyle bir sistem olmaz.”
Seçim sürecinde bol bol verilen sözlerin iktidara kim gelirse gelsin bütçe üzerinde daha büyük yük oluşturacağını ifade eden Prof. Üzeltürk’e göre, bozulmamak için yeni vergilerin gündeme gelmesi kaçınılmaz olacak. bütçe istikrarı daha da
Dolaylı vergilerin payı çok yüksek
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı’na (OECD) göre Türkiye’de 2021 yılında GSMH’nin sadece %3,03’ü gelir vergisi olarak tahsil edildi. Bu oran Almanya’da yüzde 10,52, ABD’de yüzde 11,20 oldu.
Resmi rakamlara göre 2022 yılında Türkiye’de toplanan vergi gelirlerinin yüzde 13,6’sı gelir vergisinden, yüzde 19,3’ü kurumlar vergisinden ve yaklaşık yüzde 3,2’si servet vergisinden geliyor. Vergi gelirlerinin geri kalan yüzde 64’ünü ise KDV, ÖİV, damga vergisi ve harçlar gibi dolaylı vergiler oluşturmaktadır.
“Türkiye’de vergi alınmıyor”
DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof.
Bu oranın Almanya’da yüzde 39,5, Fransa’da yüzde 45, Norveç’te yüzde 42,2 ve ABD’de yüzde 27 olduğu bilgisini veren Prof. Bu da yüzde 40’a ulaşıyor” diyor Başaran.
İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Funda Başaran YavaşlarFoto: özel
Buna ek olarak, Türkiye’de vergi affı düzenlemelerinin sıklığının 1,5 yıla düştüğünü belirten Prof. Başaran şu görüşleri dile getiriyor:
“Kural olarak ücretliler sektörü bu afların dışında tutuluyor. Silinen veya önemli ölçüde azaltılan gecikme faizi ve zam ve vergi cezaları dikkate alındığında sermaye sektörü, ödenmesi gereken verginin ancak yüzde 35-40’ını ödüyor. Kısacası Türkiye’de vergi mükellefi mutlu değil. Sistem adaletsiz. Yük daha çok ücretlilerde.”
“Siyasi partilerin vaatleri yetersiz”
Peki, 14 Mayıs seçim sürecinde ittifak partilerinin seçim beyannamelerinde vergi konusuna gerektiği gibi yer verildi mi?
prof. Dr. Funda Başaran Yavaşlar’a göre, siyasi partilerin vergi sisteminde reform ve daha adil bir vergi sistemi kurma konusunda verdikleri sözler yetersiz kaldı.
2 yıllık iktidar tecrübesine sahip olan AKP’nin son seçim beyannamesinde hala çözülebilecek sorunlara işaret ettiğini belirten Başaran, vergi ahlakı konusunda da toplumun uygun bir sınav vermediğine dikkat çekiyor.
Türkiye’de ‘vergi ahlakı’ erozyonunun yaşandığına vurgu yapan Prof. vergi vermemek normal hale geldi ve toplumda vergi duyarlılığı ortadan kalktı.”
“100 vergi mükellefinden 1’i bile tam olarak soruşturulmuyor”
Türkiye’de etkin bir vergi denetiminin olmamasının ciddi bir sorun olduğuna dikkat çeken Başaran, şunları söylüyor:
“Etkin bir denetim yok, 2022 yılı itibarıyla denetim oranı yüzde 2,26. Bu oranın büyük bir kısmı sınırlı denetimlere ait ve aynı sayı farklı vergi türlerinden mükellefin incelemesini de içeriyor. Türkiye’de yüzlerce vergi mükellefi tam olarak incelenmemiş olup, tablonun değişmesi için af hükümlerine bir an önce son verilmesi, kamuoyunun af beklentisinin kalıcı olarak ortadan kaldırılması ve denetimlerle kayıt dışılığın agresif bir şekilde üstesinden gelinmesi gerekmektedir.
“Siyasi dünya daha adil bir sistem kurmalı”
14 Mayıs seçimlerinin ardından Meclis’te çoğunluğu yeniden elde eden AKP’nin, iktidara geldiği son 20 yılın ardından yeni dönemde vergi politikalarında radikal bir reform başlatması beklenmiyor.
Uluslararası Vergi Araştırmaları Derneği (IFA Türkiye) Genel Sekreteri ve eski Vergi Konseyi Başkanı Erdal Çalıkoğlu, DW Turkish’e yaptığı açıklamada, “Biz her Türk askeri doğar diyoruz ama her Türk vergi mükellefi doğar diyen bir anlayışa da ihtiyacımız var” diyor.
Erdal Çalıkoğlu, Uluslararası Vergi Araştırmaları Derneği (IFA Türkiye) Genel Sekreteri ve Vergi Konseyi eski BaşkanıFotoğraf: özel
Siyasi hesaplar, yerleşik alışkanlıklar ve dolaylı vergilerin sağladığı rahatlık nedeniyle her vatandaşın beyanname vermesi gerekliliğinin vurgulanmadığına dikkat çeken Çalıkoğlu, şöyle devam ediyor:
“Siyaset dünyasının daha adil ve yaygın bir vergi sistemi kurması gerekiyor. Bu sistemin öngörülebilir ve şeffaf bir sistem olması gerekiyor. Ancak bazı şirketlerin hiç denetlenmediğini, bazılarının ise her gün incelendiğini görüyoruz. Vergi gelirlerini artırmak istiyorsak, jenerik temelleri olan adil bir sistemimiz olmalı, buna ihtiyacımız var.”
Vergi gelirlerinin yarısı KDV ve ÖTV’den geliyor.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı “Aralık Ayı Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşme Raporu”nda yer alan bilgilere göre, 2022 yılı vergi gelirleri 2 trilyon 353 milyar TL olurken, 2022 yılında toplanan vergi gelirlerinin yaklaşık üçte birini 754 milyar TL KDV oluşturdu. .
KDV’den sonra en büyük dolaylı vergi kalemi Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) oldu. 2022 yılında gerçekleşen vergi gelirlerinin 420 milyar TL’sini ÖTV oluştururken, bu verginin yaklaşık yarısı alkol ve tütün ürünlerinden geldi. Böylece dolaylı vergilerden sadece KDV ve ÖTV 2022 yılında toplanan vergilerin yarısını oluşturdu.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl erişebilirim?
